طبق، که به آن بازوی کنترل نیز گفته می‌شود، یک قطعه حیاتی در سیستم تعلیق خودرو است. طبق‌ها بازوهای فلزی لولایی هستند که توپی چرخ یا سگ‌دست را به شاسی یا بدنه خودرو متصل می‌کنند. وظیفه اصلی آن‌ها کنترل حرکت عمودی چرخ‌ها در پاسخ به ناهمواری‌های جاده، حفظ زاویه صحیح چرخ‌ها نسبت به جاده، و انتقال نیروهای جانبی و عمودی بین چرخ و بدنه خودرو است. این قطعات به وسیله سیبک‌ها و بوش‌ها به سایر اجزا متصل می‌شوند.
اهمیت
طبق‌ها به دلایل متعددی برای ایمنی، پایداری و راحتی رانندگی اهمیت بالایی دارند:
- حفظ راستای چرخ‌ها: طبق‌ها نقش کلیدی در حفظ زوایای صحیح چرخ‌ها (مانند کستر، کمبر و تو) نسبت به جاده دارند. این زوایا برای فرمان‌پذیری دقیق، پایداری خودرو و سایش یکنواخت تایرها ضروری هستند.
- کنترل حرکت چرخ: این بازوها به چرخ اجازه می‌دهند تا در واکنش به ناهمواری‌های جاده به سمت بالا و پایین حرکت کند، در حالی که ارتباط آن با سیستم تعلیق حفظ می‌شود. این حرکت کنترل‌شده، راحتی سرنشینان را افزایش می‌دهد.
- تحمل بار و نیروها: طبق‌ها بارهای عمودی (وزن خودرو و ضربات دست‌انداز) و بارهای جانبی (نیروهای وارد بر چرخ هنگام پیچیدن یا ترمزگیری) را تحمل و جذب می‌کنند و آن‌ها را به شاسی خودرو منتقل می‌کنند.
- پایداری و فرمان‌پذیری: طبق‌های سالم، پایداری خودرو را در سرعت‌های بالا و هنگام پیچیدن تضمین می‌کنند و به راننده کنترل دقیق‌تری بر خودرو می‌دهند.
- افزایش عمر تایرها: با حفظ زوایای صحیح چرخ، طبق‌ها از سایش نامنظم و زودرس تایرها جلوگیری می‌کنند.
خرید قطعات با کیفیت جلوبندی امیرنیا
ساختار و اجزا
طبق‌ها معمولاً از اجزای اصلی زیر تشکیل شده‌اند:
- بازوی فلزی: بدنه اصلی طبق که معمولاً از جنس فولاد فشرده، چدن یا آلومینیوم (برای کاهش وزن) ساخته می‌شود. شکل و اندازه آن بسته به طراحی سیستم تعلیق متفاوت است.
- بوش‌ها: قطعات لاستیکی، پلی‌یورتان یا فلزی-لاستیکی که در نقاط اتصال طبق به شاسی خودرو قرار می‌گیرند. این بوش‌ها امکان حرکت مفصلی را فراهم کرده، ارتعاشات و صداها را جذب می‌کنند و از تماس مستقیم فلز با فلز جلوگیری می‌نمایند.
- سیبک: (در برخی طبق‌ها، سیبک به صورت یکپارچه با طبق تولید می‌شود، در حالی که در برخی دیگر قابل تعویض است). سیبک، طبق را به سگ‌دست متصل می‌کند و امکان حرکت چرخ در جهات مختلف را فراهم می‌آورد.
انواع طبق از نظر شکل:
- طبق A شکل: دارای دو بازو است که شبیه حرف A هستند. این طبق‌ها می‌توانند در بالا یا پایین سیستم تعلیق قرار گیرند (سیستم تعلیق دابل ویشبون).
- طبق L شکل: دارای دو نقطه اتصال به شاسی و یک نقطه اتصال به سگ‌دست است.
- طبق مستقیم: در برخی طراحی‌ها، طبق به صورت یک بازوی مستقیم است.
نحوه عملکرد
طبق‌ها به طور هماهنگ با سایر اجزای سیستم تعلیق کار می‌کنند تا حرکت چرخ را کنترل و ضربات را جذب کنند:
- اتصال به شاسی و سگ‌دست: طبق‌ها از یک سر به شاسی خودرو (از طریق بوش‌ها) و از سر دیگر به سگ‌دست چرخ (از طریق سیبک) متصل می‌شوند.
- کنترل حرکت عمودی چرخ: هنگامی که چرخ از روی دست‌انداز عبور می‌کند، طبق به دور بوش‌های متصل به شاسی می‌چرخد و به چرخ اجازه می‌دهد تا به سمت بالا و پایین حرکت کند. این حرکت توسط فنر و کمک فنر کنترل می‌شود.
- جذب ضربات و ارتعاشات: بوش‌های طبق نقش مهمی در جذب ضربات و ارتعاشات ناشی از ناهمواری‌های جاده دارند و از انتقال آن‌ها به شاسی و کابین خودرو جلوگیری می‌کنند.
- حفظ راستا: طول و زاویه طبق‌ها به دقت مهندسی شده‌اند تا زوایای چرخ (مانند کمبر و کستر) در محدوده صحیح باقی بمانند، که برای فرمان‌پذیری و پایداری خودرو ضروری است.
- انتقال نیروها: طبق‌ها نیروهای وارده از چرخ (مانند نیروی ترمز، نیروی پیچیدن و وزن خودرو) را به شاسی منتقل می‌کنند.
ارتباط با سایر اجزا: طبق‌ها ارتباط تنگاتنگی با شاسی خودرو، سگ‌دست، سیبک‌ها، بوش‌ها، کمک فنر، فنر تعلیق و میل تعادل دارند. عملکرد صحیح هر یک از این اجزا به سلامت و عملکرد طبق‌ها وابسته است. خرابی طبق می‌تواند به سرعت بر عملکرد سایر اجزا نیز تأثیر بگذارد.
انواع
طبق‌ها بر اساس موقعیت در سیستم تعلیق و طراحی می‌توانند دسته‌بندی شوند:
- طبق بالا: در سیستم‌های تعلیق دابل ویشبون یا مولتی‌لینک که دارای دو طبق هستند، طبق بالا به حفظ زاویه کمبر و کنترل حرکت چرخ کمک می‌کند.
- طبق پایین: در اکثر سیستم‌های تعلیق، طبق پایین وجود دارد و معمولاً بار اصلی وزن خودرو و ضربات جاده را تحمل می‌کند.
- طبق‌های مجزا در سیستم مولتی‌لینک: در سیستم‌های تعلیق مولتی‌لینک (که می‌توانند در جلو یا عقب خودرو باشند)، چندین طبق مجزا و کوتاه برای کنترل دقیق‌تر حرکت چرخ و زوایای آن استفاده می‌شوند.
- طبق‌های آلومینیومی: سبک‌تر هستند و در خودروهای لوکس و اسپرت برای کاهش وزن غیر فنربندی شده و بهبود عملکرد تعلیق استفاده می‌شوند.
- طبق‌های چدنی/فولادی: رایج‌تر و مقاوم‌تر در برابر ضربه، اما سنگین‌تر.
نشانه‌های خرابی طبق
خرابی طبق‌ها می‌تواند به مرور زمان و به دلیل فرسودگی بوش‌ها و سیبک‌ها یا آسیب فیزیکی به خود بازو اتفاق بیفتد. نشانه‌های رایج خرابی عبارتند از:
- صداهای غیرعادی (کوبش، جیرجیر، تق تق): شنیدن صدای کوبش یا تق تق از قسمت چرخ، به خصوص هنگام عبور از دست‌اندازها، چاله، ترمزگیری یا شتاب‌گیری. این صداها معمولاً ناشی از فرسودگی بوش‌ها یا سیبک طبق هستند.
- لرزش فرمان یا خودرو: لرزش غیرعادی که ممکن است در سرعت‌های خاصی شدیدتر شود.
- سایش نامنظم تایرها: به دلیل عدم حفظ راستای صحیح چرخ‌ها، تایرها ممکن است دچار سایش غیریکنواخت شوند.
- فرمان‌پذیری ضعیف یا شناور بودن خودرو: احساس عدم دقت در فرمان، کشیده شدن خودرو به یک سمت، یا احساس شناور بودن و عدم پایداری در جاده.
- لقی در چرخ: در موارد شدید، ممکن است هنگام تکان دادن چرخ (با خودروی جک شده) لقی قابل توجهی احساس شود.
- آسیب دیدگی بصری: ترک خوردگی، خمیدگی یا شکستگی در بدنه طبق یا پارگی بوش‌ها و گردگیر سیبک.
روش‌های تعمیر و نگهداری
طبق‌ها معمولاً قطعاتی با عمر طولانی هستند، اما نگهداری صحیح و بازرسی منظم می‌تواند به افزایش طول عمر آن‌ها کمک کند:
- بازرسی دوره‌ای: در هر سرویس دوره‌ای، مکانیک باید طبق‌ها، بوش‌ها و سیبک‌های متصل به آن‌ها را از نظر پارگی، ترک‌خوردگی، لقی یا هرگونه آسیب فیزیکی بررسی کند.
- گریس‌کاری (در صورت نیاز): اگر سیبک‌های متصل به طبق از نوع قابل گریس‌کاری باشند، باید طبق برنامه سازنده، گریس‌کاری شوند.
- رانندگی با احتیاط: اجتناب از برخورد شدید با چاله، دست‌اندازهای بزرگ یا جدول‌ها می‌تواند از آسیب فیزیکی به طبق‌ها جلوگیری کند.
- بالانس و تراز چرخ‌ها: اطمینان از بالانس بودن چرخ‌ها و تراز صحیح جلوبندی (پس از هر تعویض قطعات جلوبندی) به کاهش فشار بر روی طبق‌ها و بوش‌ها کمک می‌کند.
در صورت بروز مشکل:
- تعویض طبق کامل: در بسیاری از خودروهای مدرن، سیبک و بوش‌ها به صورت یکپارچه با طبق تولید می‌شوند و در صورت خرابی هر جزء، کل طبق باید تعویض شود.
- تعویض بوش یا سیبک (در صورت قابل تعویض بودن): در برخی طبق‌ها، بوش‌ها و/یا سیبک‌ها به صورت جداگانه قابل تعویض هستند که می‌تواند هزینه تعمیر را کاهش دهد. این کار نیاز به ابزار و تخصص خاص دارد.
- تراز چرخ‌ها (Alignment): پس از هرگونه تعویض طبق یا اجزای مرتبط با آن، انجام تراز چرخ‌ها ضروری است.
فروش عمده قطعات جلوبندی برای پراید، ۴۰۵، ۲۰۶، تیبا، سمند و...
فناوری‌های نوین
در زمینه طراحی و ساخت طبق‌ها، فناوری‌های نوینی در حال توسعه و استفاده هستند:
- مواد سبک وزن: استفاده از آلیاژهای آلومینیوم پیشرفته یا حتی کامپوزیت‌ها برای کاهش وزن طبق‌ها. کاهش وزن غیر فنربندی شده منجر به بهبود عملکرد تعلیق، راحتی رانندگی و راندمان سوخت می‌شود.
- طراحی بهینه: استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌سازی و تحلیل المان محدود (FEA) برای طراحی طبق‌هایی که حداکثر استحکام و دوام را با حداقل وزن ارائه می‌دهند.
- بوشینگ‌های هوشمند: توسعه بوشینگ‌هایی با مواد پیشرفته که قادرند ویژگی‌های میرایی خود را بر اساس شرایط رانندگی تغییر دهند، یا حتی بوشینگ‌هایی که می‌توانند مشکلات خود را گزارش دهند.
- سیستم‌های تعلیق فعال: در این سیستم‌ها، طبق‌ها نیز ممکن است بخشی از یک مجموعه پیچیده‌تر باشند که به صورت الکترونیکی کنترل می‌شوند تا دینامیک رانندگی را بهینه کنند.
سوالات متداول
- طبق در خودرو چه وظیفه‌ای دارد؟
- اتصال چرخ به شاسی، کنترل حرکت عمودی چرخ، حفظ زوایای صحیح چرخ و انتقال نیروها.
- علت صدای کوبش از جلوبندی چیست؟
- یکی از دلایل شایع آن، فرسودگی بوش‌ها یا سیبک طبق است.
- آیا می‌توان با طبق خراب رانندگی کرد؟
- خیر، رانندگی با طبق خراب بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به از دست دادن کنترل خودرو یا حتی جدا شدن چرخ شود.
- عمر مفید طبق چقدر است؟
- بسته به کیفیت ساخت، جنس و شرایط رانندگی، می‌تواند از ۸۰ هزار تا بیش از ۲۵۰ هزار کیلومتر متغیر باشد.
- آیا پس از تعویض طبق نیاز به تنظیم جلوبندی است؟
- بله، حتماً پس از تعویض طبق، باید تراز چرخ‌ها (جلوبندی) انجام شود.
جمع‌بندی
طبق یا بازوی کنترل، یک عنصر اساسی در سیستم تعلیق خودرو است که نقش حیاتی در اتصال محکم و انعطاف‌پذیر چرخ به شاسی، کنترل حرکت چرخ، جذب ضربات و حفظ پایداری و فرمان‌پذیری خودرو ایفا می‌کند. شناخت ساختار، نحوه عملکرد، و علائم خرابی طبق برای هر راننده‌ای که به ایمنی و سلامت خودروی خود اهمیت می‌دهد، ضروری است. با پیشرفت تکنولوژی، طبق‌ها با مواد سبک‌تر و طراحی‌های بهینه‌تر تولید می‌شوند که به بهبود چشمگیر عملکرد، راحتی و ایمنی خودروهای مدرن کمک می‌کنند. بازرسی‌های دوره‌ای و تعویض به موقع در صورت نیاز، از هزینه‌های گزاف تعمیرات و خطرات احتمالی جلوگیری خواهد کرد.
